πνέω

ΝΜΑ, και επικ. τ. πνείω Α

1. (για άνεμο) φυσώ (α. «πνέει ισχυρός άνεμος» β. «αὔρη δ' ἐκ ποταμοῡ ψυχρὴ πνέει», Ομ. Οδ.)

2. (για το Άγιο Πνεύμα) επιφοιτώ, φωτίζω («πνεῡμα ὅπου θέλει πνεῑ καὶ τὴν φωνὴν αὐτοῡ ἀκούεις», ΚΔ)

νεοελλ.

1. φρ. α) «πνέει άνεμος ελευθερίας» — η ελευθερία έχει επικρατήσει

β) «πνέω τα λοίσθια» — εκπνέω, βγάζω την τελευταία μου πνοή

νεοελλ.-αρχ.

φρ. «μένεα πνέω» — είμαι πολύ οργισμένος, διάκειμαι εχθρικά εναντίον κάποιου

αρχ.

1. (για αυλητή) αυτός που παίζει αυλό

2. (παθ. απρόσ.) πνεῑται

(για αυλό) ηχεί

3. αναδίδω οσμή, μυρίζω, όζω (α. «οὐ μύρου πνέον», Σοφ.

β. «λύθρου καὶ αἵματος πνέειν», Κόιντ.

γ. «Χαρίτων πνείοντα μέλη», Σιμων.)

4. (για πρόσ.) δυσκολεύομαι να αναπνεύσω, πάσχω από άσθμα

5. αναπνέω

6. ζω («ἀνδρῶν πνεόντων μηδενὸς θανεῑν ὕπος», Σοφ.)

7. βγάζω κάτι με την αναπνοή, ξεφυσώ

8. σπεύδω

9. διάκειμαι ευμενώς, παρέχω εύνοια («ᾧ σὺ μὴ πνεύσῃς ἐνδέξιος», Καλλ.)

10. (η μτχ. θηλ. ενεργ. ενεστ. ως ουσ.) ἡ πνέουσα

η απαλή αύρα

11. (η μτχ. αρσ. ενεργ. ενεστ. ως ουσ.) ὁ πνέων

ο άνεμος

12. φρ. α) «μένος πνέω» — αναδίδω ανδρεία, γενναιότητα

β) «πῡρ πνέω»

i) βγάζω από το στόμα φωτιά

ii) (για αστέρες) εκπέμπω φως, λάμπω

γ) «φλέγων πνέω τινί» — καιγόμενος από κάτι βράζω («σιδηρόφρων γὰρ θυμὸς ἀνδρείᾳ φλέγων ἔπνει», Αισχύλ.)

δ) «πνέω ἐπὶ τινι κότον» — μισώ κάποιον

ε) «Ἄρη πνέω» — έχω άγριες, πολεμικές διαθέσεις

στ) «πνέω μόγον» — είμαι πολύ κουρασμένος

ζ) «πνέω φόνον»

i) παρέχω αποδείξεις για τη διάπραξη ενός φόνου

ii) (για οίκημα) αναδίδω την οσμή αίματος ενός φόνου που έγινε

η) «ώδῑνας πνέω» — βγάζω κραυγές όπως η ετοιμόγεννη γυναίκα («οὔτε γῆς σεισμὸς κεραυνοῡ τ' οἶστρος ὠδῑνας πνέων», Ευρ.)

θ) «πνέω χάριν» — εμπνέω αγάπη, συμπάθεια

ι) «τρέχω πνέων» — τρέχω γρήγορα σαν τον άνεμο

ια) «μεγάλα πνέω» — περιφανεύομαι, κομπάζω

ιβ) «πολὺς πνέω παρά τινι» — θεωρούμαι μεγάλος και τρανός

ιγ) «μέγας πνέω» — αποβαίνω καταστροφικός

ιδ) «πνέω πολύ»

i) φυσώ δυνατά

ii) δημιουργώ δυσκολίες

ιε) «κενεὰ πνέω» — σκέπτομαι άσκοπα, ματαιοφρονώ

ιστ) «χαμηλὰ πνέω» — έχω ταπεινό φρόνημα, είμαι μικρόψυχος

ιζ) «ὑπὲρ σακέων πνέω»

i) ξεφυσώ από πολεμική μανία

ii) μάχομαι πρόσωπο με πρόσωπο («βοιωτοὶ πλήξιπποι, ὑπὲρ σακέων πνείοντες», Ησίοδ.).

[ΕΤΥΜΟΛ. Το ρ. πνέω (< *πνέ(F)ω) ανάγεται σε εκφραστική ηχομιμητική ΙΕ ρίζα *pneu- «ασθμαίνω, αναπνέω» και συνδέεται με τα: αρχ. νορβ. fnysa «ασθμαίνω, λαχανιάζω» και αγγλοσαξ. fnēosan «πταρνίζομαι». Όλα τα ονοματικά παράγωγα τού ρ. πνέω, πνεῦμα, πνεύσις, πνευστός, εκτός από την πνοή (ετεροιωμένη βαθμίδα), εμφανίζουν την απαθή βαθμίδα τής ρίζας, ενώ η μηδενισμένη βαθμίδα πνυ- εμφανίζεται στις συνθ. προστ. ἄμπνυε, ἄμπνυτο και στον συνθ. παθ. αόρ. ἀμπνύ(ν)θη. Η σύνδεση τού ρ., εξάλλου, με τον τ. παρακμ. πέπνυμαι και το επίθ. πνυτός

ἔμφρων, σώφρων (Ησύχιος) προσκρούει σε σοβαρές σημασιολογικές δυσχέρειες (βλ. λ. πέπνυμαι). Για τις σημασιολογικές εξελίξεις τής ρίζας τού πνέω, βλ. λ. πνεύμα.

ΠΑΡ. πνεύμα, πνεύσις, πνευστός, πνοή.

ΣΥΝΘ. (Β' συνθετικό) αναπνέω, αποπνέω, διαπνέω, εισπνέω, εκπνέω, εμπνέω, υποπνέω

αρχ.

επαναπνέω, επικαταπνέω, επιπνέω, καταπνέω, μεταπνέω, παραπνέω, περιπνέω, προσπνέω].